Süt

Halisinden Gıda Ansiklopedisi sitesinden
Halisinden (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 18.25, 30 Haziran 2019 tarihli sürüm (Halisinden.com'da Süt)
Gezinti kısmına atla Arama kısmına atla
Süt.jpg

Süt memelilerin yeni doğurdukları yavrularını beslemek amacıyla ürettikleri sıvı bir gıda maddesidir. Yavruların kendilerini besleyebilecek duruma gelesiye kadar ihtiyaç duyduğu temel besin maddelerini içeren süt porselen beyazı renginde, kendine has tat ve kokuya sahip besleyici bir gıdadır. Ticari olarak inek, koyun, keçi, manda ve deve gibi hayvanlardan elde edilen süt ya doğrudan ya da yoğurt, peynir gibi ürünlere dönüştürülerek tüketilir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü verilerine göre dünyada elde edilen sütün yaklaşık %85’i inek sütüdür. Bu maddede dünyada en yaygın üretilen ve tüketilen süt türü olan inek sütü hakkında bilgi verilecektir. Süt sağlıklı beslenme için gerekli enerji, protein, yağ, çeşitli mineral ve vitaminleri içeren vazgeçilmez bir temel gıdadır. Sütte bulunan proteinler insan vücudunda olmadığı için gıdalarla alınması gereken tüm elzem aminoasitleri içerir. Kalsiyum bakımından çok zengin bir gıda olan süt ya da süt ürünlerinin düzenli tüketimi kemik gelişimi ve sağlığı için çok önemlidir.

Süt Hakkında Bilgiler

Süt İsminin Anlamı ve Kaynağı: Süt kelimesi Türkçe kökenli olup sızdırmak, damlatmak anlamındaki süd kelimesinden türetilmiştir.

Sütün Diğer İsimleri:

Sütün İngilizcesi: Milk

Sütün Dünyada Üretildiği Yerler: Sütün dünyada en fazla üretildiği ülkeler ABD, Hindistan, Çin, Brezilya ve Almanya’dır.[1]

Sütün Türkiye'de Üretildiği Yerler: Ülkemizde en fazla inek sütü İzmir, Konya, Balıkesir, Erzurum ve Kars illerinde üretilmektedir.[2]

Süt Çeşitleri: Ülkemizde elde edilen sütler çiğ ya da işlenmiş olarak satışa sunulur. Süt fabrikalarında süt; içme sütü, yoğurt, peynir, ayran, tereyağ vb ürünlere dönüştürülür. İçme sütleri yağ içeriklerine ve uygulanan ısıl işlem yöntemine göre sınıflandırılır.

  • Yağ içeriğine göre sütler:
    • Tam Yağlı: süt yağı ≥ 3,5
    • Yarım Yağlı: 1,8 > süt yağı ≥ 1,5
    • Yağsız: süt yağı < 0,15
  • Isıl işlem yöntemine göre sütler:
    • UHT Süt: 135 °C'den az olmayan kısa süreli yüksek sıcaklıkta ısıl işlem sonucu elde edilen ve oda sıcaklığında tüketiciye ulaştırılan sütler
    • Pastörize Süt: Pastörizasyon (100°C’den düşük sıcaklıklarda yapılan ısıl işlem) uygulanarak üretilen ve soğuk zincirde tüketiciye ulaştırılan sütler.

Ayrıca ülkemiz piyasasında içme sütleri sade olarak üretildiği gibi çeşitli meyve aromaları ya da kakao gibi çeşni verici maddelerin ilavesi ile çeşitlendirilebilmektedir.

Süt Helal midir: Sade içme sütünün tüketilmesinde dini açıdan bir sakınca yoktur. Diğer taraftan aromalı/çeşnili sütlerde kullanılan bazı katkı maddelerinin (aromalar, karragenan, guar gam, yağ asitleri mono ve digliseritleri, vb) dini açıdan uygunluğu araştırılmalıdır.

Süt Hakkında Ayet ve Hadisler: Kur’an-ı Kerim’de iki ayette süt ismen zikredilmektedir.

  • Sizin için sağmal hayvanlarda da kesin olarak ibret vardır. Nitekim size hayvanın karnında, besin artıklarıyla kan arasında (oluşan), içenlere lezzet veren saf süt içiriyoruz. (Nahl Suresi, 66)
  • Rabbine itaatsizlikten sakınanlara vaad edilen cennetin temsili şudur: İçinde doğal nitelikleri bozulmamış su ırmakları, tadı bozulmamış süt ırmakları, içenlere lezzet veren şarap ırmakları, süzülmüş bal ırmakları bulunan bir bahçedir. Onlar için ayrıca orada her meyveden mevcuttur, üstelik rablerinden bir de bağışlama lutfu. Şimdi bunlar, ateşte devamlı kalan, bağırsaklarını parçalayan kaynar su içirilen kimseler gibi olur mu hiç? (Muhammed Suresi, 15).

Ayrıca iki farklı ayette bizzat zikredilmemekle birlikte sütten bahsedilmektedir.

  • Sizin için hayvanlarda da alınacak ders vardır. Size onların karınlarında oluşan nesneden içiriyoruz; onlardan sağladığınız başka birçok fayda da var, etleriyle besleniyorsunuz. (Mü’minun Suresi, 21)
  • Görmezler mi ki kendi kudretimizin eserlerinden olmak üzere onlar için sahip oldukları nice hayvanlar yarattık. Bunları kendilerine boyun eğdirdik ki bir kısmı binekleridir, bir kısmını da yerler. Bunlarda kendileri için içecekler ve başkaca yararlar da vardır. Hâlâ şükretmeyecekler mi? (Yasin Suresi, 71-73)[3]

Kaynaklarda Peygamber Efendimizin (SAV) sütü sevdiği ve içilmesini tavsiye ettiği bildirilmektedir. Peygamberimizden (SAV) nakledilen süt ile ilgili hadisler şunlardır:

  • Yüce Allah bir kişiye süt ikram ederse o kimse (Sütü içeceği zaman): “Allahım bize bu sütü bereketli kıl, bize daha çok süt ver!” diye dua etsin. Çünkü yiyecek ve içeceklerin yerini tutan, açlığı ve susuzluğu gideren, sütten başka bir gıda bilmiyorum (İ.Mâce Et’ime, 3322) .
  • Sizlere inek sütünü ve sütünden meydana gelen yağını tavsiye ederim. Etinden ise sakınınız. Zira sütü ve yağı deva, eti ise derttir” buyurmuştur (C. Sağır 1/51) .

Sütün Faydaları

  • Süt vücudun ihtiyaç duyduğu pek çok besin bileşenini içermektedir. Yüksek kaliteli protein, kalsiyum, B2 ve B12 vitaminlerinin mükemmel kaynağı olan süt sağlıklı ve dengeli beslenme için düzenli tüketilmesi tavsiye edilen bir gıdadır.
  • Kemik ve diş sağlığı bakımından çok önemli olan kalsiyumun mükemmel bir kaynağı olan sütün düzenli tüketimi kemik hastalıklarını önleyici etki gösterir. Süt özellikle kadınlarda yaşla birlikte ortaya çıkan kemik erimesi riskini azaltır.
  • Yapılan araştırmalar süt gibi kalsiyum bakımından zengin gıdaların düzenli tüketiminin kalp hastalıkları ve felç riskini azalttığını ortaya çıkarmıştır.
  • Vücudun sağlıklı gelişimi, hücrelerin onarımı ve bağışıklık sisteminin düzenlenmesinde proteinlerin önemli rolleri vardır. Süt sindirilebilirliği yüksek ve tüm elzem aminoasitleri içeren proteinlerin iyi bir kaynağıdır. Klinik çalışmalarda içme sütü tüketiminin ileri yaşlarda kas kütlesinin korunmasına yardımcı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca süt sporcularda antrenman sonrasında kaslardaki onarımı teşvik eder ve kasların dayanıklılığını arttırır.[4]
  • Süt kan ve sinir hücrelerinin sağlığı için çok önemli ve gıda kaynakları oldukça sınırlı olan B12 vitaminin iyi bir kaynağıdır. Bir bardak (200 ml) süt günlük B12 vitamini ihtiyacının yaklaşık %40’ını sağlar.

Sütün Zararları ve Sütün Yan Etkisi

  • Bazı insanların sindirim sisteminde sütte bulunan laktozun sindirilmesine yardımcı olan laktaz enzimi yeteri kadar sentezlenemez. Laktoz intoleransı olarak adlandırılan sindirim rahatszlığında süt tüketimi sonucunda karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kramp gibi yan etkiler ortaya çıkar.
  • İnek sütünün bebeklere içirilmesi demir eksikliği anemisine yol açabilir. Bu nedenle bir yaşını doldurmadan önce bebeklere inek sütü içirilmesi tavsiye edilmez.[5]
  • Süt içerdiği bazı proteinler nedeniyle ishal, kusma, karın ağrısı, burun akıntısı, öksürük, döküntü şeklinde ortaya çıkan alerjik reaksiyonlara yol açabilir. Süt içildikten 15 dakika içinde semptomları ortaya çıkan ve genellikle bir saat içinde geçen inek sütü alerjisi çocuklarda en yaygın görülen alerji türüdür. Alerjik çocukların süt içmeye devam etmesi durumunda uzun vadede büyüme geriliği meydana gelebilir. Süt alerjisi yaş ilerledikçe azaldığından yetişkinlerde çok nadir görülür.
  • Araştırmalar süt ve süt ürünleri tüketiminin akne oluşum riskini arttırdığını ortaya koymaktadır. [6]

Sütün Besin Değeri

100 ml sütün (tam yağlı inek sütü) içindekiler:

Besin Öğesi Miktar
Enerji 60 kcal
Karbonhidrat 5,26 gr
Yağ 3,25 gr
Protein 3,22 gr
Diyet Lifi 0 gr
Vitamin B12, B2
Mineral Kalsiyum

Süt Nasıl Kullanılır

Sütün kullanımı: Süt doğrudan içilerek tüketilebildiği gibi yoğurt, peynir, ayran, tereyağı süttozu, ve dondurma gibi çeşitli ürünlerin üretilmesinde kullanılır. Ayrıca süt evlerde ve gıda sanayinde farklı gıdaların elde edilmesinde yararlanılan temel bir hammaddedir. Sütlü tatlı olarak bilinen sütlaç, kazandibi, keşkül vb ürünlerin ana bileşeni süttür.

Süt Nasıl Pişirilir

Süt Yemekleri

Süt Resimleri

İlgili Maddeler

Halisinden.com'da Süt

Sağlıklı ve katkısız gıdaları sofranıza getiren halisinden.com'da en lezzetli ve sağlıklı Süt ürünleri için lütfen tıklayın:

Halisinden.com'da Süt ürünleri

Kaynakça

  1. http://pmfood.dk/upl/9747/DINMarch5backpage.pdf
  2. Anonim, 2017 Yılı Sektör Değerlendirme Raporu, Et ve Süt Kurumu, esk.gov.tr, 2017.
  3. https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/
  4. J. Kubala, 5 Ways That Drinking Milk Can Improve Your Health, Healthline Newsletter, https://www.healthline.com/nutrition/milk-benefits
  5. A. K. C. Leung, Whole Cow’s Milk in Infancy, Paediatrics & Child Health, 8(7): 419–421, 2003.
  6. C. R. Juhl, Dairy Intake and Acne Vulgaris: A Systematic Review and Meta-Analysis of 78,529 Children, Adolescents, and Young Adults, Nutrients. 10(8): 1049, 2018.