Çavdar
Çavdar (Secale cereale) buğdaygiller familyasından anavatanı Orta Asya ve Anadolu olan tek yıllık otsu bir bitki ve bu bitkinin başaklar halinde gelişen tohumlardır. Buğdaya göre daha ince ve uzun olan çavdar tohumları açık kahverengiden grimsi yeşile kadar farklı renklere sahiptir. Soğuğa en dayanıklı tahıl olan çavdarın diğer ürünlerin verimli bir şekilde yetiştirilemediği fakir topraklarda dahi ziraatı yapılabilir. Çavdar insan beslenmesi yanında hayvan yemi olarak da yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Son yıllarda sağlık faydalarının bilinirliği arttığından çavdarın insan gıdası olarak kullanım oranı artış göstermektedir. Diyet lifinin en mükemmel kaynaklarından olan çavdar özellikle kilo kontrolünde buğday ve arpadan çok daha etkilidir. Ayrıca yapılan çalışmalar çavdar ürünleri tüketiminin kan şeker seviyesini düzenlediği, kalp hastalığı ve çeşitli kanser türleri riskini azalttığını ortaya koymaktadır.
İçindekiler
Çavdar Hakkında Bilgiler
Çavdar İsminin Anlamı ve Kaynağı: Çavdar kelimesi Farsça’dan dilimize geçmiştir. Farsça’da 'buğday ve arpa tarlasında yabani olarak yetişen tahıl' anlamında çavdar ya da cawdar (جودر) kelimeleri kullanılmaktadır. Kelimenin kökü olan caw bu dilde arpa, tahıl, hububat anlamındadır.[1]
Çavdarın Diğer İsimleri:
Çavdarın Latince (bilimsel) İsmi: Secale cereale
Çavdarın İngilizcesi: Rye
Çavdarın Dünyada Yetiştiği Yerler: Çavdar en çok Avrupa'nın doğu, kuzey ve ortasında yetiştirilmektedir. En fazla çavdar üreten ülkeler sırasıyla Almanya, Rusya, Polonya ve Belarus’tur.
Çavdarın Türkiye'de Yetiştiği Yerler: Ülkemizde çavdar en çok İç Anadolu Bölgesinde yetiştirilmektedir. Niğde, Kayseri, Konya ve Nevşehir ülkemizde en fazla çavdar üretilen iller olup toplam üretimin yaklaşık yarısını karşılamaktadır.
Çavdarın Çeşitleri: Dünyada ıslah çalışmaları ile geliştirilmiş yetiştirildiği bölgenin koşullarına uygun farklı çavdar çeşitleri bulunmaktadır. Türkiye’de ise üretimde genellikle yerel çavdar çeşitleri kullanılmaktadır ve serin iklim tahılları arasında ülkemizde en az ıslah çalışması çavdar için yapılmıştır. Aslım-95 ismi verilmiş olan çavdar ıslah edilerek tescil edilmiş tek çeşittir.
Çavdarın Mevsimi: Çavdar hasadı ile buğday hasadı aşağı yukarı aynı zamanlarda yapılır. Kışlık Çavdarlar genellikle Haziran ve Temmuz yazlık çavdarlar ise Ağustos ile Eylül aylarında hasat edilir.
Çavdar Helal midir: Çavdarın tüketilmesinde dini açıdan bir sakınca yoktur. Ancak çavdardan elde edilen alkollü içeceklerin içilmesi haramdır.
Çavdar Hakkında Ayet ve Hadisler:
Çavdarın Faydaları
- Çavdar diyet lifi bakımından çok zengin bir gıda kaynağıdır. Çavdarın bileşiminde bulunan diyet liflerinin faydaları şu şekilde sıralanabilir.
- Yüksek su bağlayıcı özellikleriyle diyet lifleri hızlı bir doygunluk sağlayarak kilo kontrolüne yardımcı olmaktadır. Bu özelliği ile çavdar ekmeği özellikle kilo vermek isteyenlerin diyetine alması tavsiye edilen bir gıdadır.
- Yapılan gözleme dayalı çalışmalarda çözünmez diyet lifleri bakımından zengin çavdar gibi ürünlerin tüketiminin safra taşı oluşumu riskini azalttığı bulunmuştur.
- Çavdarın yapısında yer alan diyet lifleri kalp sağlığına destek olur ve sindirim sistemi sağlığına katkıda bulunarak bağırsak kanseri riskini azaltır
- Magnezyum vücutta insülinin salgılanması ve glukozun kullanılması ile ilgili enzimlerin aktivitelerini düzenlediğinden çavdar gibi magnezyum bakımından zengin gıdaların tüketilmesi tip 2 diyabet riskini azaltır.
- Son yıllarda yapılan çalışmalar çavdarda bulunan antioksidan etkili fenolik bileşiklerin göğüs ve prostat kanserlerine karşı etkili olduğunu ortaya koymuştur. Düzenli çavdar ürünü tüketenlerde bu kanser türlerinin daha az görüldüğü belirlenmiştir. [2]
Çavdarın Zararları ve Çavdarın Yan Etkisi
- Çavdar gluten proteini içeren bir tahıl olduğundan çölyak hastalarının kaçınması gereken bir gıdadır. Gluten içeren çavdarın çölyaklılar tarafından tüketilmesi ince bağırsağı olumsuz etkileyerek diğer besin bileşenlerinin emilimini azaltır.
- Çavdar ürünlerinin fazla miktarda tüketimi hazımsızlık sorunlarına ve bazı minerallerin vücut tarafından tam olarak emilememesine sebep olabilir.
- Çavdar ve benzeri tahıllarda yaşayan bir mantar olan Çavdar mahmuzu (Claviceps purpurea) merkezi sinir sistemini olumsuz etkileyerek ergotizm denilen bir hastalığa yol açar.
Çavdarın Besin Değeri
100 gram Çavdar içindekiler:
| Besin Öğesi | Miktar |
|---|---|
| Enerji | 293 kcal |
| Karbonhidrat | 60,70 gr |
| Yağ | 1,70 gr |
| Protein | 8,80 gr |
| Diyet Lifi | 13,20 gr |
| Vitamin | B1, B5 |
| Mineral | Manganez, Fosfor, Magnezyum, Çinko |
Çavdar Nasıl Kullanılır
Çavdarın kullanımı: Çavdar un haline getirildikten sonra ekmek yapımında kullanılır. Çavdarın yaygın yetiştirildiği Kuzey Avrupa ülkelerinde %100 çavdar unundan ekmek yapılmaktadır; ülkemizde ise çavdar unu genellikle buğday unu ile karıştırılarak ekmek üretiminde kullanılır. Gıda sanayinde çeşitli kahvaltılık gevreklerde ve müslilerde diyet lifi kaynağı olarak çavdardan faydalanılmaktadır. Son yıllarda meyve kuruları ile beraber hazırlanan sağlıklı atıştırmalıkların üretiminde çavdar kullanılmaktadır. Beslenme sağlık arasındaki ilişkinin bilinirliğinin artması çavdar tüketimini arttırmaktadır. [3]
Çavdar Nasıl Pişirilir
Çavdar Yemekleri
Çavdar Resimleri
İlgili Maddeler
Halisinden.com'da Çavdar
Sağlıklı ve katkısız gıdaları sofranıza getiren halisinden.com'da en lezzetli ve sağlıklı Çavdar ürünleri için lütfen tıklayın:
Kaynakça
- ↑ https://www.etimolojiturkce.com/kelime/çavdar
- ↑ R. Staughton, 8 Surprising Benefits Of Rye, https://www.organicfacts.net/health-benefits/cereal/rye.html
- ↑ E. Mankan, Hamurun Fi̇zi̇ksel Özelli̇kleri̇ni̇n Çavdar Ekmeği̇ni̇n Kali̇tesi̇ Üzeri̇ne Etki̇si̇, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ, 2008
